Digitalizacja negatywów na podłożu szklanym w Muzeum Krakowa

Pracownia digitalizacji w MK powstała w 2010 roku w ramach realizacji projektu „Udostępnianie i digitalizacja zbiorów 2D”. Utworzono w pełni profesjonalną pracownię, funkcjonalnie zaprojektowaną, wyposażoną w wysokiej klasy skanery i sprzęt fotograficzny, w profesjonalne oprogramowanie graficzne i kalibracyjne oraz zaplecze informatyczne z podręcznym serwerem – repozytorium. W ramach projektu zdigitalizowano około 20 tys. obiektów.

*Fot. 1-4 Pracownia digitalizacji MK. Opracował W. Pyzik*

Doświadczenie zdobyte w ramach projektu oraz baza sprzętowa, pozwoliły na rozwój pracowni, zwiększenie jej wszechstronności, wprowadzanie usprawnień jak i konstrukcję urządzeń dedykowanych do digitalizacji określonego rodzaju obiektów.

MK posiada w swych zbiorach około 15 tys. negatywów na podłożu szklanych w tym 8,5 tys. negatywów srebrowych i kolodionowych z pracowni Ignacego Kriegera.

Archiwalne negatywy na podłożu szklanym są obiektami niezwykle podatnymi na uszkodzenia i wrażliwymi na działanie i zmiany temperatury oraz wilgotności powietrza. Czynnik czasu spowodował degradację obrazu objawiającą się zadymieniem, zaczernieniem lub blaknięciem obrazu, pękaniem warstwy emulsji czy też odklejaniem się jej od podłoża (płyty szklanej). Metoda skanowania stosowana dotychczas nie zapewnia bezpieczeństwa mechanicznego i cieplnego tak wrażliwych obiektów, jak i uzyskania wysokiej jakości obrazu cyfrowego z negatywów bardzo jasnych lub bardzo ciemnych ,zadymionych czy uszkodzonych.

Uwzględniając ww. kryteria, ustalono, że digitalizacja negatywów z naszych zbiorów m.in. negatywów na podłożu szklanym z zakładu Ignacego Kriegera zostanie przeprowadzona metodą fotografii w świetle przechodzącym. W tym celu zostało wykonane wg. autorskiego projektu, stanowisko do reprodukcji materiałów transparentnych.

*Rys.1 Schemat urządzenia do digitalizacji negatywów*
*1. Aparat cyfrowy na kolumnie reprodukcyjnej*
*2. Flesze studyjne lub lampy światła ciągłego do rejestracji powierzchni – uszkodzeń i maskowań*
*3. Negatyw na podłożu szklany*m
*4. Maskownica*
*5. Komora dyfuzyjna-rozpraszająca światło i zespół filtrów rozpraszających*
*6. Flesz studyjny*
*7. Monitor do podglądu Live View przy ustawieniu negatywu i kadrowaniu*
*8. Monitor graficzny*
*9. Komputer – stacja graficzna*

W przyjętym rozwiązaniu elementem rejestrującym jest aparat cyfrowy, a źródłem światła – mocny flesz studyjny z możliwością zdalnej regulacji natężenia błysku. Światło z flesza po przejściu przez komorę mieszającą i filtry rozpraszające (komora dyfuzyjna) przechodzi przez negatyw szklany i dociera do aparatu cyfrowego.

Zgodnie z założeniami projektowymi urządzenie zapewnia m.in.

1. wyeliminowanie wstrząsów poprzez masę i stabilność

2. precyzję i powtarzalność regulacji i ustawień

3. digitalizację negatywów do formatu 30 x 40 cm

4. uzyskanie wysokiej jakości odwzorowań cyfrowych

5. digitalizację „trudnych i wrażliwych” obiektów , bardzo jasnych, ciemnych z uszkodzoną emulsją

6. eliminację zagrożenia cieplnego poprzez zastosowania impulsowego zimnego źródła światła znacznie oddalonego od negatywu.

7. eliminację zagrożenia mechanicznego, klisza jest ułożona na stole reprodukcyjnym emulsją skierowaną w kierunku aparatu a więc do góry i nie jest narażona na nacisk

8. precyzyjne pozycjonowanie negatywu i maskowanie światła szkodliwego (światło szkodliwe-niepożądane to silne światło wpadające wprost do obiektywu poza fotografowanym obiektem)

9. wykorzystanie w pełni możliwości technicznych stosowanego sprzętu ; tethering, Live View, zdalne wyzwalanie, zasilanie sieciowe, natychmiastowy podgląd wykonanej ekspozycji jako negatyw lub pozytyw

10. współpracę z profesjonalnym oprogramowaniem graficznym

11. precyzyjne ustawienie równoległości – matrycy aparatu i negatywu

*Rys.2 Schemat obrazujący zagrożenie cieplne i mechaniczne negatywu na podłożu szklany*m
*digitalizowanej metodą skanowania i fotografii w świetle przechodzącym*

Przykład odwzorowania cyfrowego uszkodzonego negatywu na podłożu szklanym.

Fot.5 Negatyw na podłożu szklanym z emulsją oddzieloną od podłoża. Ułożenie takiego negatywu uszkodzoną emulsją na szybie spowoduje jej zniszczenie. Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik

*Fot.6 Reprodukcja negatywu na podłożu szklanym z uszkodzoną emulsją przedstawioną na fot.5. Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik*

Przykład efektów digitalizacji negatywów za pomocą metody skanowania i fotografii w świetle przechodzącym.

Skan.1 Skan bardzo gęstego negatywu i próba jego opracowania. Pomimo zastosowania profesjonalnego skanera Epson Expression 10000 XL, wyraźnie widać, że skaner sobie nie poradził. Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik
*A-negatyw ; B-opracowany pozytyw*

Fot. 7 Fotografia bardzo gęstego negatywu i jego opracowanie. Dzięki możliwości regulacji natężenia światła przechodzącego i rejestracji w formacie RAW możliwa jest poprawna reprodukcja – digitalizacja i opracowanie wizerunku cyfrowego tego obiektu. Aparat cyfrowy Canon EOS 5DsR Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik.
*A-negatyw RAW ; B-opracowany pozytyw*

Digitalizacja metodą fotograficzną pozwala na wyodrębnienie detali z danego negatywu.

Fot. 8 Negatyw srebrowy na podłożu szklanym. Reprodukcja całego negatywu z zaznaczonymi w ramkach fragmentami które zostały powiększone (fot. 9 / 1,2,3). Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik.

Fot. 9 / 1,2,3. Widać ogromną liczbę szczegółów które można odczytać z odpowiednio zdigitalizowanego negatywu ,twarze postaci, detale ubioru, biżuteria. Negatyw pochodzi ze zbiorów MK. Opracował W. Pyzik

Stanowisko do reprodukcji negatywów na podłożu szklanym

Przedstawione poniżej stanowisko jest druga wersją przyrządu, zmodyfikowaną i ulepszoną.

*Fot.11 Stanowisko do reprodukcji negatywów na podłożu szklanym wraz ze stanowiskiem komputerowym. Opracował W. Pyzik*

*Fot.12 Stanowisko do reprodukcji negatywów – część robocza. Opracował W. Pyzik*
*1. Kolumna reprodukcyjna Kaiser rePRO motion*
*2. Sterownik silnika kolumny*
*3. Zespolona głowica fotograficzna wraz aparatem cyfrowym*
*4. Monitor do ustawiania ostrości poprzez Live View*
*5. Monitor do podglądu wykonanej ekspozycji*
*6. Sterowanie światłem roboczym (tu Lampa błyskowa 1200Ws)*
*7. Maskownica*
*8. Płaszczyzna robocza*
*9. Czujnik temperatury z sondą umieszczona tuz pod płaszczyzna roboczą*
*10. Regulacja natężenia oświetlenia komory świetlnej LED*
*11. Wyłączniki światła pomocniczego-technicznego*
*12. Instalacja sprężonego powietrza*
*13. Wyłącznik dotykowy komory świetlnej*

W każdej sytuacji fotograficznej należy do minimum ograniczać światło szkodliwe tzn. silne światło wpadające wprost do obiektywu poza fotografowanym obiektem. W przypadku reprodukcji w świetle przechodzącym jego eliminacja polega na dokładnym maskowaniu-zasłanianiu pól wolnych od obrazu a zawartych w kadrze. W fotografii reprodukcyjnej takie zadanie spełnia maskownica.

Standardowa maskownica nie pozwala na maskowanie elementów o kątach różnych od prostego.

Negatywów na podłożu szklanym bardzo często nie są prostokątne ani kwadratowe lecz czworokątne, dlatego też w ramach projektu skonstruowano również maskownicę o ruchomych trzech ramionach pozwalających w dużym zakresie zmieniać kąt ułożenia ramion.

Fot. 13 Maskownica własnej konstrukcji. Pozwala na maskowanie „różnokątnych” negatywów oraz precyzyjne i powtarzalne ustawienia liniowe dzięki zastosowaniu prowadnic liniowych. Opracował W. Pyzik

Na stanowisku wykonano digitalizację kilku tysięcy negatywów na podłożu szklanym w tym około 4 tys. negatywów kolodionowych z pracowni Ignacego Kriegera. Klisze wcześniej zostały poddane przeglądowi i konserwacji w ramach prowadzonego przez MK projektu konserwacji negatywów na podłożu szklanym.

Szersze omówienie zagadnienia można znaleźć na stronie Biblioteki Narodowej Polona Labs w artykule „Zagadnienia digitalizacji klisz szklanych”

http://labs.polona.pl/2019/02/zagadnienia-digitalizacji-klisz-szklanych/