Konserwacja kolodionów

Z początkiem 2019 r. zakończyliśmy dwuletni projekt, którego celem było poddanie działaniom konserwatorskim blisko 3600 negatywów sporządzonych w rodzinnym zakładzie Kriegerów, wykonanych w technice mokrej płyty kolodionowej –  jednej z najstarszych technik fotograficznych. Podjęcie działań konserwatorskich było niezbędne nie tylko ze względu na wartość historyczną przedstawień uwiecznionych na negatywach, ale i nieuchronnie postępującą degradację materiałów.

Dzięki uzyskanemu dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego mogliśmy nie tylko przeprowadzić prace konserwatorskie we współpracy z doświadczonymi konserwatorami, ale również podjąć szereg innych działań, które realizowaliśmy równolegle z projektem.

Na początku stworzyliśmy pracownię konserwacji archiwalnych materiałów fotograficznych. Wydzieliliśmy stanowiska pracy do inwentaryzacji negatywów. Całym zespołem opracowaliśmy autorski program dokumentacji obiektów – bazę danych, obejmującą inwentaryzację poszczególnych warstw każdego z negatywów, umożliwiającą opis ich stanu zachowania i przeprowadzonych zabiegów konserwatorskich.

Skonstruowaliśmy też stanowisko do cyfrowej rejestracji fotograficznej: przed i po przeprowadzonych zabiegach konserwatorskich. Dla każdego z negatywów wykonaliśmy dokumentację fotograficzną zarówno strony podłożowej, jak i obrazowej, przy zastosowaniu stałych parametrów. Rejestracja cyfrowa umożliwiła nam dokładną analizę stanu zachowania oraz zestawienie różnic i efektów konserwacji.

Wydzieliliśmy przestrzeń do prac konserwatorskich: dostosowaliśmy odpowiednie oświetlenie, zakupiliśmy odciągi pochłaniające opary chemiczne, lupy, narzędzia niezbędne do prac konserwatorskich, odczynniki chemiczne, jak i obwoluty bawełniane oraz pudła przeznaczone do prawidłowej archiwizacji obiektów.

Przed przystąpieniem do prac zespół konserwatorsko-badawczy wykonał analizę i konsultacje m. in. w zakresie:

– rozpoznania technik światłoczułych materiałów kolodionowych na podłożu szklanym, analizy naniesionych werniksów, retuszy, materiałów maskujących (papiery barwne, kalki)

– identyfikacji zniszczeń i analiza przyczyn ich powstawania

– oceny stanu zachowania poszczególnych obiektów

Chcąc zdobyć jak najwięcej informacji o technice sporządzeniu negatywów i prawidłowo interpretować dostrzegalne uszkodzenia, w celu identyfikacji poszczególnych warstw obiektów podjęliśmy współpracę m.in. z:

– Katedrą Technologii i Technik Dzieł Sztuki Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie pod kierownictwem dr hab. Zofii Kaszowskiej w asyście Kariny Zajadacz

– Zakładem Chemii i Fizyki Konserwatorskiej Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie (dr Maria Goryl, dr Michał Płotek)

– firmą „Bioskan” Jacek Grzyb

 – Wydziałem Chemicznym Politechniki Wrocławskiej (dr hab. inż. Piotr Nowak)

Podjęta współpraca ze specjalistami jest rozwijana i poszerzana o kolejne zagadnienia związane z archiwalnymi materiałami fotograficznymi, dzięki czemu możemy świadomie podejmować prace konserwatorskie.

Naszym celem było zabezpieczenie obiektów: usunięcie zanieczyszczeń oraz wadliwych nawarstwień, elementów reperacji np. taśm klejących, rozprostowanie zagięć i sklejenie rozdartych papierów maskujących.

Zadaniem, które było nie lada wyzwaniem i pochłonęło najwięcej czasu, było opracowanie metod zabezpieczenia warstwy obrazowej dla 350 negatywów. W przypadku negatywów o silnie odspojonej  warstwie obrazu, po przeprowadzeniu serii eksperymentów na sporządzonych przez nas próbkach i obserwacji ich reakcji na wybrane rozpuszczalniki, wykonaliśmy zabieg wzmocnienia adhezji do podłoża szklanego. Podklejaliśmy i osadzaliśmy na podłożu szklanym poszczególne drobiny warstwy obrazu. Na negatywach, w których warstwa naniesionych retuszy była silnie spękana i ulegała wykruszeniu, podjęliśmy się konsolidacji uszkodzonych i degradujących warstw retuszy. Pęknięte i rozbite negatywy indywidualnie unieruchomiliśmy, przechowując w oddzielnych pudłach w pozycji poziomej. Wszystkie elementy rozbitego negatywu, po oczyszczeniu, zestawiliśmy z sobą unieruchamiając w ramce z bezkwasowej tektury falistej, całość zamykając między płyty szklane, łącząc je oblamówką wykonaną z papierowej taśmy bawełnianej.

Każdy z negatywów po przeprowadzonej konserwacji włożyliśmy w bezkwasowe, bawełniane koperty i umieściliśmy w pudłach zbiorczych przeznaczonych do archiwizacji tego typu zbiorów, zgodnie z formatem negatywów.

Te pozornie proste zabiegi wiązały się z dużą odpowiedzialnością, związaną m.in. z doborem rozpuszczalników, by możliwie zniwelować uszkodzenia materii i nie doprowadzić do dalszej utraty zarejestrowanego obrazu, oraz koniecznością opracowania sposobu unieruchomienia obiektu tak, by umożliwić swobodną cyrkulację gazów, tak ważną w technikach kolodionowych.

Po przeprowadzeniu działań konserwatorskich specjaliści z muzealnej Pracowni Digitalizacji wykonali odwzorowania cyfrowe negatywów, zaś historycy z Działu Fotografii Krakowskiej zaktualizowali ich opisy, co umożliwiło publikację części obiektów na portalu Cyfrowy Thesaurus i udostępnienie szerokiej publiczności. Prace te będą kontynuowane w 2020 roku.